Studencki Władysław Jan, pseud. i krypt.: Władysław Jan Baca, W.S., Wł. St. (1910–1985), historyk literatury, nauczyciel akademicki, literat.
Ur. 16 XII w Żywcu, był synem Jana, drobnego przedsiębiorcy, i Elżbiety z Czerninów. Miał brata Pawła i dwie siostry: Krystynę oraz Zofię, zamężną Dudek, polonistkę, więźniarkę obozu koncentracyjnego w Ravensbrück, po wojnie zamieszkałą w Prudniku.
Od r. 1917 uczęszczał S. do szkoły powszechnej w Żywcu, następnie w l. 1921–3 do gimnazjum w Białej, a od r. szk. 1923/4 do Gimnazjum Męskiego im. Mikołaja Kopernika w Żywcu. Należał w tym czasie do I Męskiej Drużyny Harcerzy im. Kazimierza Pułaskiego w Żywcu; w r. 1927 został jej komendantem. W r. 1929 złożył egzamin dojrzałości i t.r. rozpoczął studia polonistyczne na Wydz. Filozoficznym UJ. Uczestniczył w pracach koła naukowego polonistów, przyjaźniąc się m.in. z Kazimierzem Wyką, Wacławem Kubackim, Stanisławem Sierotwińskim i Stanisławem Urbańczykiem. W r. 1932 przeniósł się do Lwowa i kontynuował studia na Wydz. Humanistycznym UJK; w r. 1933 uzyskał tam dyplom magistra filozofii w zakresie filologii polskiej na podstawie rozprawy Satyra antyromantyczna w dobie romantyzmu (niewyd.), napisanej pod kierunkiem Juliusza Kleinera.
W r. 1933 wrócił S. do Żywca, gdzie rozpoczął dwuletnią bezpłatną praktykę nauczycielską w Gimnazjum Męskim im. Mikołaja Kopernika. Debiutował t.r. tekstem satyrycznym Żywiec przez okulary (List Chochlika do lady Parodia) („Przegl. Żywiecki” nr 6). W r. 1934 wydawał własnym sumptem regionalny kwartalnik literacko-społeczny „Żagiew”, organ żywieckiego Tow. Kultury Artystycznej (wyszły tylko dwa numery); publikował w nim swoje utwory poetyckie (m.in. wiersz Wyjdę z inferno!, nawiązujący do „Boskiej Komedii” Dantego) i prozatorskie (Sopotniański reportaż, będący relacją z życia górali na Żywiecczyźnie). T.r. ogłosił swą pierwszą pracę naukową Do podstaw socjologii literatury (Żywiec). W r. 1935 wydał tomik poezji Muszla (Żywiec), dedykowany Kleinerowi, poprzedzony przedmową Emila Zegadłowicza. Pisarza tego odwiedzał w jego domu w Gorzeniu Górnym, gdzie m.in. uczestniczył w dyskusji nad fragmentami „Zmór”. Był prototypem Władysława z dramatu Zegadłowicza pt. „W pokoju dziecinnym” (Gorzeń Górny–Czerniowce 1936): «rumiany jak panienka, w mandaryńskich okularach, wściekły brunet, z lokiem na czole […] krytyk, filozof, poeta – coś w tym rodzaju […], dużo umie i dużo wie». Pojawił się również wśród korespondentów Zegadłowicza w jego książce pt. „Piszemy listy. Emil Zegadłowicz i czytelnicy «Zmór»” (W. 1937) oraz na kartach „Księgi Gości i Zdarzeń” (niewyd.), prywatnego archiwum gorzeńskiego dworu. Po złożeniu egzaminu państwowego na nauczyciela szkół średnich (maj 1935) pracował S. w r. szk. 1935/6 w Średniej Szkole Ogrodniczej w Kijanach pod Lublinem. W r. 1936 opublikował w Lublinie drugi tomik poezji pt. Świt i zmierzch. Przeniósł się następnie do Piekar Śląskich, gdzie do wybuchu drugiej wojny światowej uczył języka polskiego w Państw. Gimnazjum i Liceum.
W okresie okupacji niemieckiej mieszkał S. w Czatkowicach pod Krzeszowicami; pracował w leśnictwie, będąc jednocześnie od listopada 1939 do stycznia 1945 kierownikiem zespołu tajnego nauczania w Czatkowicach i Krzeszowicach. Po wojnie zamieszkał w Bytomiu. W r. 1945 nadawał ulicom i placom Bytomia polskie nazwy, zorganizował też w tym mieście liceum ogólnokształcące i liceum dla pracujących. Pracował jako nauczyciel szkół średnich (do r. 1955), w l. 1945–8 pełnił równocześnie obowiązki kierownika «podogniska» metodycznego języka polskiego na okręg opolski. W l. 1947–9 przewodniczył bytomskiemu oddziałowi Śląsko-Dąbrowskiego Tow. Przyjaciół Nauk oraz był wiceprezesem oddz. bytomskiego ZNP. W r. 1947 został członkiem PPS, a od r. 1948 należał do PZPR (do r. 1980). Od r. 1947 studiował dyplomację w Szkole Nauk Politycznych przy Wydz. Prawa UJ; studia ukończył w r. 1949. W październiku 1948 założył w Bytomiu Klub Literacki i objął jego kierownictwo; w trakcie 33 lat istnienia Klubu odbyło się tam ok. 1200 wieczorów z udziałem wybitnych polskich pisarzy, podróżników, ludzi teatru, filmu i muzyki (Klub zaprzestał działalności po wprowadzeniu stanu wojennego w grudniu 1981).
Od września 1955 był S. związany z Wyższą Szkołą Pedagogiczną (WSP) w Opolu; pracował tam jako zastępca profesora w Katedrze Historii Literatury Polskiej; pełnił m.in. funkcję organizatora i kierownika międzywydziałowego Studium dla Pracujących (1956–66), a w l. 1958–66 prodziekana Wydz. Filologiczno-Historycznego. Był współzałożycielem powstałego w r. 1957 Klubu Miłośników Twórczości Literackiej «Dziewanna» przy Tow. Miłośników Ziemi w Żywcu (od r. 1958 grupa literacka «Gronie», od r. 1966 Beskidzka Grupa Literacka Gronie im. Emila Zegadłowicza). Wielokrotnie powracał do wspomnień i studiów na temat Zegadłowicza, m.in. opublikował U autora „Zmór” („Dzien. Zachodni” dod. „Perspektywy” 1956 nr 9) oraz „Dziesięć ballad o powsinogach beskidzkich” Emila Zegadłowicza („Zesz. Nauk. WSP w Opolu. Hist. Liter.” 1957 nr 1). W r. 1960 uzyskał na WSP w Opolu doktorat na podstawie rozprawy Twórczość dramatyczna Emila Zegadłowicza (Wr. 1962), napisanej pod kierunkiem Stanisława Kolbuszowskiego. Zajął się w tym czasie literaturą okresu Młodej Polski i w r. 1963 habilitował się na Wydz. Filologicznym UJ na podstawie rozprawy Życie i twórczość L. M. Staffa (Opole 1963); otrzymał wtedy stanowisko docenta. W l. 1965–74 był kierownikiem Katedry Historii Literatury Polskiej WSP w Opolu. Redagował serię „Historia Literatury”, a następnie serię „Filologia Polska” „Zeszytów Naukowych Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Powstańców Śląskich w Opolu”. W r. 1967 opublikował tom Szkice literackie. Wielcy i mali (Opole), gdzie omawiał m.in. recepcję twórczości Juliusza Słowackiego, szczegóły biografii Henryka Sienkiewicza, inedita Ludwika Marii Staffa, ballady Zegadłowicza. Opublikował wspomnienia, dotyczące działalności bytomskiego Klubu Literackiego, pt. Wieczory bytomskie. Silva rerum (Wr. 1967). Kontynuując badania nad literaturą Młodej Polski, ogłosił studium monograficzne O Wacławie Berencie (Opole 1968–9 cz. 1–2), pierwszą próbę całościowego ujęcia biografii i dorobku artystycznego tego pisarza. S. zajął się też postacią Wandy Młodnickiej; opublikował artykuły Pamiętnik Wandy Monné („Spraw. Opolskiego Tow. Przyjaciół Nauk 1967–8”, 1970) i Wanda Młodnicka z domu Monné („Przegl. Human.” 1974 nr 5) oraz opracował jej życiorys do PSB. Stale powracał do tematyki związanej z Zegadłowiczem; w r. 1968 ogłosił szkic wspomnieniowy Zegadłowicz w Żywcu („Karta Groni” <Żywiec> nr 1–2), a w r. 1971 artykuł O „Uśmiechu” E. Zegadłowicza („Zesz. Nauk. WSP w Opolu. Hist. Liter.” nr 8). W dwuczęściowej monografii Alchemik słowa (Opole 1972–4 cz. 1–2) przedstawił twórczość Jana Parandowskiego.
W r. 1972 został S. profesorem nadzwycz. T.r. otrzymał nagrodę Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu, a w r. 1973 nagrodę ministra nauki, szkolnictwa wyższego i techniki III st. Kontynuował badania nad twórczością Zegadłowicza publikując m.in. artykuły Dziennik Emila Zegadłowicza i Marii Koszyc („Przegl. Human.” 1974 nr 2) oraz „Pieśni Niemotworza” Emila Zegadłowicza (tamże 1975 nr 8). Dla „Obrazu literatury polskiej XIX i XX w.” (S. 6, Kr. 1979 II) opracował sylwetkę Zegadłowicza; zamieścił tam również szkic o współredagowanych przez Zegadłowicza czasopismach: „Ponowa” 1921–1922 i „Czartak”1922–1928. Do pracy zbiorowej „Nauka i praktyka” (W.–Wr. 1975) napisał rozprawę Socjologia literatury. Zajmował się również pisarstwem Aleksandra Fredry i opublikował m.in.: Fredro o sobie w pamiętniku („Teatr” 1976 nr 15) oraz Założenia światopoglądowe i stylistyczne pamiętnika Aleksandra Fredry „Trzy po trzy” („Prace Nauk. WSP w Częstochowie. Filol. Pol.” 1979 nr 2). Od r. 1975, równocześnie z zatrudnieniem w Opolu, pracował S. na pół etatu w WSP w Częstochowie. W r. 1977 otrzymał tytuł profesora zwycz. We wrześniu 1978 przeszedł na emeryturę, nadal jednak wykładał w Częstochowie, a w Opolu prowadził seminarium doktoranckie. Publikacje S-ego dotyczyły w tym okresie także nowszych zjawisk literackich, m.in. twórczości Anatola Sterna (Eseistyka i dramaturgia Anatola Sterna, „Zesz. Nauk. WSP w Opolu. Filol. Pol.” 1978 nr 16) oraz dorobku dramatycznego Karola Wojtyły (O dramatach Karola Wojtyły, „Prace Nauk. WSP w Częstochowie. Filol. Pol.” 1981 nr 4). Janowi Kasprowiczowi poświęcił artykuł pt. O „Marchołcie” Jana Kasprowicza („Zesz. Nauk. WSP w Opolu. Filol. Pol.” 1980 nr 17). Pod koniec życia rozpoczął pracę nad książką o twórczości Kazimierza Zdziechowskiego; zdążył ogłosić jedynie szkic Przypomnienie Kazimierza Zdziechowskiego („Prace Nauk. WSP w Częstochowie. Filol. Pol.” 1982 nr 5) oraz studium „Kresy” powieść Kazimierza Zdziechowskiego (tamże 1985 nr 1). Pośmiertnie ukazał się, w opracowaniu Zdzisława Piaseckiego, artykuł S-ego „Trylogia” powieściowa Kazimierza Zdziechowskiego („Spraw. Opolskiego Tow. Przyjaciół Nauk 1987–90” 1990). W r. 1984 opublikował książkę Kornel Ujejski w świetle listów, przemówień i pamiętników (W.–Wr.). Zaczął także przygotowywać edycję listów Marii z Szetkiewiczów Sienkiewiczowej z l. 1879–85. W listopadzie 1985 odbyły się w WSP w Opolu uroczystości 50-lecia pracy naukowej i dydaktycznej S-ego; z tej okazji dedykowano mu tom 24. „Zeszytów Naukowych WSP w Opolu. Filologia Polska”.
W uczelniach pedagogicznych Opola i Częstochowy wykładał S. przede wszystkim literaturę Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego oraz teorię literatury. Prowadził seminaria magisterskie i doktoranckie; pod jego kierunkiem napisano ok. 500 prac magisterskich oraz 27 doktoratów. Stałą właściwością prac S-ego było psychologiczno-biograficzne zainteresowanie osobowością twórcy. Chętnie korzystał z formy eseju, w którym dygresja i humor przeplatały się z powagą uniwersyteckiego wywodu. S. był członkiem: Opolskiego Tow. Przyjaciół Nauk (od r. 1957), Związku Literatów Polskich (od r. 1963), Komitetu Nauk o Literaturze Polskiej PAN (od r. 1977), Komisji Historycznoliterackiej krakowskiego Oddz. PAN, Polskiego Oddziału Stow. Kultury Europejskiej (od r. 1982), PEN-Clubu oraz członkiem-założycielem Stow. Przyjaciół Twórczości Jana Kasprowicza na Harendzie w Zakopanem (od r. 1964). Zmarł 22 XII 1985 w Bytomiu, został pochowany 3 I 1986 na cmentarzu Mater Dolorosa. Był odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1971), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1973), Medalem KEN i Odznaką Zasłużonego Działacza Kultury.
S. był żonaty (od r. 1935) z Marią Danutą Koriwczak (zm. 1979); małżeństwo było bezdzietne.
Pośmiertnie ukazał się, w opracowaniu Piaseckiego i z jego posłowiem, tom S-ego Ze wspomnień (Opole 1994), obejmujący okres do zakończenia drugiej wojny światowej. Listy S-ego do Zegadłowicza z l. 1935–40 oraz do jego córki Atessy Zegadłowicz-Rudel z l. 1968–74 znajdują się w zbiorach Biblioteki Głównej Akad. Świętokrzyskiej w Kielcach (bez sygn.). W r. 1993 Rada Miejska Bytomia nazwała imieniem S-ego tamtejszą Miejską Bibliotekę Publiczną.
Portret S-ego (Faun) z żoną Danutą (Nimfa), akwarela przez Danutę Studencką z r. 1936, w: „Księga Gości i Zdarzeń” (rkp., wł. prywatna); Fot. w: „Księga Gości i Zdarzeń” (S. w towarzystwie Zegadłowicza i Stankiewicza, 1934), Studencki W., Ze wspomnień, Opole 1994 (fot. na okładce); – Bytomski słownik biograficzny, Bytom 2004; Literatura XX w., II; Nowy Korbut (Słown. Pisarzy), S. 2, II; Obrączka P., Bibliografia prac profesora Władysława Studenckiego, „Zesz. Nauk. WSP w Opolu. Filol. Pol.” Z. 13: 1975 cz. 1, Z. 24: 1985 cz. 2; tenże, Wykaz prac doktorskich napisanych pod kierunkiem prof. dra hab. Władysława Studenckiego, tamże Z. 24: 1985; Słownik badaczy literatury polskiej, Ł. 1998 II; Współcz. pol. pisarze, VIII; – Kolińska K., Emil i Maryla, W. 1984; Piasecki Z., Dorobek naukowy Władysława Studenckiego. Próba charakterystyki, „Zesz. Nauk. WSP w Opolu. Filol. Pol.” Z. 24: 1985; tenże, Inedita Profesora Władysława Studenckiego (1910–1985), „Kwart. Opolski” 1993 nr 3; tenże, Posłowie, w: Studencki W., Ze wspomnień, Red. Z. Piasecki, Opole 1994 (fot.); tenże, Profesor Władysław Studencki. Biogram, „Zesz. Nauk. WSP w Opolu. Filol. Pol.” Z. 13: 1975; tenże, W czterdziestolecie pracy naukowej i pedagogicznej prof. dra hab. Władysława Studenckiego, „Kwart. Opolski” 1974 nr 4; tenże, Władysław Studencki – w pięćdziesięciolecie pracy naukowej i pedagogicznej Profesora, „Opole” 1985 nr 3; Polanowski E., Profesor Władysław Jan Studencki (1910–1985). Szkic do portretu, „Prace Nauk. WSP w Częstochowie. Filol. Pol.” Z. 3: 1990; Wójcik M., Pan na Gorzeniu. Życie i twórczość Emila Zegadłowicza, Kielce 2005; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1986: „Opole” nr 5 (Z. Piasecki), „Ruch Liter.” R. 27 z. 6 (Z. Piasecki), „Słowo Powsz.” nr 8 (W. Natanson), „Trybuna Opolska” nr 5 (Z. Piasecki); – Arch. Uniw. Opolskiego: Akta osobowe S-ego; – Informacje Mirosława Wójcika z Akad. Świętokrzyskiej w Kielcach.
Piotr Obrączka